Elewa jinsi mfumo wa pesa unavyofanya kazi, na unachohitaji kujua kuhusu kufanya kazi nchini Australia.

Kutumia pesa nchini Australia

Fedha ya Australia

Nchini Australia unatumia dola za Australia (AUD). Dola moja ($1) ni sawa na senti 100.

Dola na senti za Australia huja kwa noti au sarafu:

• Noti - dola 5, 10, 20, 50 na 100
• Sarafu za dhahabu - dola 1 na 2
• Sarafu za fedha - senti 5, 10, 20 na 50

Pesa ya kidijitali

Australia pia hutumia pesa za kidijitali. Hii ndipo pesa zako huhifadhiwa na benki yako kwa kutumia mfumo wa kielektroniki. Pesa ya kidijitali hukuruhusu kulipia vitu bila kutumia pesa taslimu.

Unaweza kufikia pesa zako kupitia simu au kompyuta yako, kulipa kwa kugusa au kutelezesha kadi ya plastiki, na ununue mtandaoni.

Kufungua akaunti ya benki

Njia salama ya kutunza pesa zako nchini Australia ni katika akaunti ya benki. Pesa katika akaunti yako ya benki ni yako, si ya benki au serikali.

Unaweza kutumia akaunti yako ya benki kufanya shughuli za benki za kila siku, kama vile kupata mshahara wako au kulipa bili. Au kuhifadhi pesa kwa vitu unavyotaka kununua.

Ili kufungua akaunti ya benki:

• nenda kwa tawi la benki na useme unataka kufungua akaunti ya kila siku (au 'muamala') bila ada
• watauliza kuona uthibitisho wa utambulisho wako, kama vile pasipoti yako au leseni ya kuendesha gari
• kisha wanafungua akaunti, na kukupa kadi ya muamala ya kutumia na akaunti yako

Unaweza kutumia kadi yako ya muamala kuweka au kutoa pesa kutoka kwa tawi la benki. Au chukua pesa taslimu kutoka kwa Mashine ya Kutoa Mali Inayojiendesha (ATM).

Kulipia vitu

Unapotumia 'kadi ya benki' kulipia vitu, unatumia pesa zako mwenyewe kutoka kwa akaunti yako ya benki. Ikiwa hakuna pesa kwenye akaunti, huwezi kufanya ununuzi.

Unapotumia 'kadi ya mkopo', unakopa pesa kutoka benki. Lazima ulipe kile unachokopa, kwa kawaida hulipwa na riba.

Unaweza kutelezesha au kugonga kadi yako kwenye duka ili kulipia vitu. Au tumia kadi yako kununua mtandaoni, kwa kuweka maelezo ya kadi yako.

Kufanya kazi Australia

Unapofanya kazi nchini Australia, unalipwa na lazima ulipe ushuru kwa pesa unazopata. Mwajiri wako pia hulipa baadhi ya pesa zako kwenye malipo ya uzeeni ('super').

Kulipwa kwa kazi

Mwajiri wako kwa kawaida hulipa mshahara wako kwenye akaunti yako ya benki. Unapata muhtasari unapolipwa, unaoitwa 'pay slip'. Hii inaonyesha ni kiasi gani cha pesa ulichopata, kiasi gani cha kodi kililipwa, na ni kiasi gani kiliingia kwenye mfuko wako wa uzeeni (super).

Kodi

Unapopata pesa za kazi, unalipa kodi kwa serikali (Ofisi ya Kodi ya Australia). Mwajiri wako anafanya hivi kwa ajili yako. Pesa kutoka kwenye kodi hutumiwa na serikali kutoa huduma zinazohitajika na jamii. Vitu kama hospitali, shule, barabara na usafiri wa umma (mabasi, treni na tramu).

Nambari ya faili ya kodi

Kila mtu nchini Australia ana 'nambari yake ya faili ya kodi'. Unaweza kutuma ombi la nambari ya faili ya kodi kutoka Ofisi ya Kodi ya Australia (ATO) na unahitaji kuwa nayo ili kufanya kazi nchini Australia. Unapoanza kazi, unatoa nambari yako ya faili ya kodi kwa mwajiri wako ili alipe kodi.

Malipo ya uzeeni

Hizi ni pesa zinazohifadhiwa unapokuwa mkubwa na umeacha kufanya kazi. Mwajiri wako lazima aweke pesa kwenye mfuko wa akiba ya uzeeni (super) kwa ajili yako. Pesa katika mfuko wako wa super ni mali yako, si mwajiri wako au serikali.

Pata usaidizi ikiwa unahitaji

Kuna msaada wa bure unaopatikana, ikiwa unahitaji:

• Kwa usaidizi katika lugha yako, pigia simu kwa huduma ya utafsiri na ukalimani TIS National kwa 131 450. Watapata mkalimani wa kupigia simu huduma unayohitaji usaidizi nayo.
• Kwa usaidizi wa kutatua masuala ya pesa, piga simu bila malipo Nambari ya Msaada ya Deni la Taifa kwa 1800 007 007. Nambari hii ya msaada inafunguliwa Jumatatu hadi Ijumaa, saa 3.30 asubuhi (9:30am) hadi 10.30 jioni (4:30pm).